सुश्रुतसंहिता ।
अथ उत्तरतन्त्रम् ।
नवमोऽध्यायः ।
अथातो वाताभिष्यन्दप्रतिषेधं व्याख्यास्यामः ||१||
यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः ||२||
पुराणसर्पिषा स्निग्धौ स्यन्दाधीमन्थपीडितौ |
स्वेदयित्वा यथान्यायं सिरामोक्षेण योजयेत् ||३||
सम्पादयेद्बस्तिभिस्तु सम्यक् स्नेहविरेचितौ |
तर्पणैः पुटपाकैश्च धूमैराश्च्योतनैस्तथा ||४||
नस्यस्नेहपरीषेकैः शिरोबस्तिभिरेव च |
वातघ्नानूपजलजमांसाम्लक्वाथसेचनैः ||५||
स्नेहैश्चतुर्भिरुष्णैश्च तत्पीताम्बरधारणैः |
पयोभिर्वेसवारैश्च साल्वणैः पायसैस्तथा ||६||
भिषक् सम्पादयेदेतावुपनाहैश्च पूजितैः |
ग्राम्यानूपौदकरसैः स्निग्धैः फलरसान्वितैः ||७||
सुसंस्कृतैः पयोभिश्च तयोराहार इष्यते |
तथा चोपरि भक्तस्य सर्पिःपानं(ने)प्रशस्यते ||८||
त्रिफलाक्वाथसंसिद्धं केवलं जीर्णमेव वा |
सिद्धं वातहरैः क्षीरं प्रथमेन गणेन वा ||९||
स्नेहास्तैलाद्विना सिद्धा वातघ्नैस्तर्पणे हिताः |
स्नैहिकः पुटपाकश्च धूमो नस्यं च तद्विधम् ||१०||
नस्यादिषु स्थिराक्षीरमधुरैस्तैलमिष्यते |
एरण्डपल्लवे मूले त्वचि वाऽऽजं पयः शृतम् ||११||
कण्टकार्याश्च मूलेषु सुखोष्णं सेचने हितम् |
सैन्धवोदीच्ययष्ट्याह्वपिप्पलीभिः शृतं पयः ||१२||
हितमर्धोदकं सेके तथाऽऽश्च्योतनमेव च |
हीबेरवक्रमञ्जिष्ठोदुम्बरत्वक्षु साधितम् ||१३||
साम्भश्छागं पयो वाऽपि शूलाश्च्योतनमुत्तमम् |
मधुकं रजनीं पथ्यां देवदारुं च पेषयेत् ||१४||
आजेन पयसा श्रेष्ठमभिष्यन्दे तदञ्जनम् |
गैरिकं सैन्धवं कृष्णां नागरं च यथोत्तरम् ||१५||
द्विगुणं पिष्टमद्भिस्तु गुटिकाञ्जनमिष्यते |
स्नेहाञ्जनं हितं चात्र वक्ष्यते तद्यथाविधि ||१६||
रोगो यश्चान्यतोवातो यश्च मारुतपर्ययः |
अनेनैव विधानेन भिषक् तावपि साधयेत् ||१७||
पूर्वभक्तं हितं सर्पिः क्षीरं वाऽप्यथ भोजने |
वृक्षादन्यां कपित्थे च पञ्चमूले महत्यपि ||१८||
सक्षीरं कर्कटरसे सिद्धं चात्र घृतं पिबेत् |
सिद्धं वा हितमत्राहुः पत्तूरार्तगलग्निकैः ||१९||
सक्षीरं मेषशृङ्ग्या वा सर्पिर्वीरतरेण वा |
सैन्धवं दारु शुण्ठी च मातुलुङ्गरसो घृतम् ||२०||
स्तन्योदकाभ्यां कर्तव्यं शुष्कपाके तदञ्जनम् |
पूजितं सर्पिषश्चात्र पानमक्ष्णोश्च तर्पणम् ||२१||
घृतेन जीवनीयेन नस्यं तैलेन चाणुना |
परिषेके हितं चात्र पयः शीतं ससैन्धवम् ||२२||
रजनीदारुसिद्धं वा सैन्धवेन समायुतम् |
सर्पिर्युतं स्तन्यघृष्टमञ्जनं वा महौषधम् ||२३||
वसा वाऽऽनूपजलजा सैन्धवेन समायुता |
नागरोन्मिश्रिता किञ्चिच्छुष्कपाके तदञ्जनम् ||२४||
पवनप्रभवा रोगा ये केचिद्दृष्टिनाशनाः |
बीजेनानेन मतिमान् तेषु कर्म प्रयोजयेत् ||२५||
इति सुश्रुतसंहितायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते शालाक्यतन्त्रे
वाताभिष्यन्दप्रतिषेधो नाम नवमोऽध्यायः ||९||
Last updated on July 8th, 2021 at 11:34 am