Skip to content

Mootraaghaata / Mootrakrichchhra Chikitsaa

References:
A.H.Chi.11, C.Chi.26, S.U.58 &59, N.R.Mootrakrichchhra

Mootrakrichchhra (Dysuria)

Saamanya Chikitsaa:
All such measures i.e. formulations and procedures which are employed in the treatment of As`hmaari and Mootrodaavarta should be adopted here.

Vaataja Mootrakrichchhra

Vaataahara Chikitsaa

  • Snehana
  • Svedana
  • Abhyanga
  • Aasthaapana Basti / Nirooha Basti
  • Anuvaasana Basti
  • Avagaaha Sveda
  • Uttara Basti
  • Parisheka
  • Sankara Sveda
  • Upanaaha Sveda
  • Shamana Kalpana

Pittaja Mootrakrichchhra:

S`heeta Dravya

  • Avagaaha S`heeta
  • Basti
  • Lepana
  • Parisheka
  • Parisheka S`heeta
  • Virechana
  • Shamana Kalpana
  • Seasonal regime like Greeshma Ritu

Kaphaja Mootrakrichchhra

Ushn`a and Teekshn`a

  • Abhyanga
  • Svedana
  • Vamana
  • Nirooha Basti
  • Kshaara
  • Kat`u rasa Pradhaana Annapaana
  • S`hamana Kalpana

Sannipaataja Mootrakrichchhra

The line of treatment should be decided after assessing the Sthaana of Vaata, i.e.

  • If Kapha Dosha is predominant then Vamana is to be administered first,
  • If Pitta Dosha is predominant then Virechana is to be administered first,
  • If Vaata Dosha is predominant then Basti is to be administered first,

S`hukraja Mootrakrichchhra

  • Avagaaha Sveda
  • Abhyanga
  • Basti
  • Choorn`a Kriya as mentioned in Vaatavyaadhi
  • Uttara Basti

Mootra Dosha Chikitsaa:

  • Snehana
  • Svedana
  • Virechana
  • After proper S`hodhana Uttara Basti

Pathya –

Gun`a – Ushn`a
Dhaanya – Puraan`a S`haalee, Yava
S`haaka –Pat`ola, Gokshura, Aardraka, Kumaaree, Tand`uleeyaka, Karkat`ee
S`himbee – Mudga
Maamsa – Jaangala Pas`hu Maamsa
Phala – Kushmaan`d`a, Kharjoora, Naarikela
Kritaanna – Mudga Yoosha
Other –S`harkaraa, S`heeta Jala, Saktu, Kaanjika

Apathya –

Rasa – Amla, Lavan`a
Gun`a – Teekshn`a, Vidaahee, Rooksha
S`haaka – Aardraka, Hingu, Vetraagra
S`himbee –Tila, Maasha
Maamsa – Matsya
Drava – Madya
Other –Pin`yaaka, Taamboola, Saindhava, Vishamaas`hana, Vidaahee, Viruddhaanna, Mootravegaavarodha, Shrama, Maithuna, Pravaasa

Mootraaghaata Chikitsaa

Reference
A.H.Chi.11, C.Si.9, S.U.58, N.R.Mootraaghaata

Introduction
Mootraaghaata is a disease where Mootra is depleted or its formation is hampered.

13 types of Mootraaghaata are described by Charaka while 12 types according to Sus`hruta and Vaagbhat`a. ( in Mootraghaata the obstruction to passage of urine is the cardinal sign formation is depleted in Mootrakricchra)

Mootraaghaata is a disease where Mootra is depleted or its formation is hampered.

Mootraaghaata Types

 Charaka Samhitaa13 types according to CharakaSus`hruta Samhitaa12types according to Sus`hrutaVaagbhat`a A12types according to Vaagbhat`aMaadhava Nidaana13types accordingto Maadhava Nidaana
1MootraukasaadaMootraukasaada 2– Vaataja and Pittaja Mootra SaadaMootra Saada
2Mootra Jat`haraMootra Jat`haraMootra Jat`haraMootra Jat`hara
3Mootra Krichchhra   
4MootrotsangaMootrotsangaMootrotsangaMootrotsanga
5Mootra SamkshayaMootra KshayaMootra KshayaMootra Kshaya
6MootraateetaMootraateetaMootraateetaMootraateeta
7Anilaasht`heelaaAsht`heelaa (Vaataasht`heelaa – D`alhan`a)Vaataasht`heelaaAsht`heelaa
8Vaata BastiVaata BastiVaata BastiVaata Basti
9Ushn`amaarutaUshn`avaataUshn`avaataUshn`avaata
10Vaatakun`d`alikaaVaatakun`dalikaaVaatakun`dalikaaVaatakun`dalikaa
11Mootra granthiMootra granthiMootra granthiMootra granthi
12Vid`ghaata Vid`vighaataVid`vighaata
13Bastikun`d`ala  Bastikun`d`ala
14 Mootra S`hukraMootra S`hukraMootra S`hukra

Saamaaanya Chikitsaa

Mootraaghaata

  • S`hodhana
    • Svedana
    • Uttarabasti
  • S`hamana
  • Kashaaya
  • Kalka
  • Ghrita
  • Siddha Ksheera
  • Kshaara
  • Madya
  • Aasava
  • Leha

All such measures i.e. formulations and procedures which are employed in the treatment of As`hmaari and Mootrodaavarta should be adopted here.

Vis`hesha Chikitsaa

Mootra Dosha Chikitsaa:

  • Snehana
  • Svedana
  • Virechana
  • After proper S`hodhanaUttara Basti

Mootraukasaada

Kaphaghna and Pittaghna Dravya should be used

Mootra Jat`hara

Mootravirechaneeka Chikitsaaand Hingudviruttara choorn`a should be used

Bastikun`d`ala

Basti /Uttara basti and Chikitsaa similar to Mootrakrichchhra.

Vaataja Mootraaghaata

Vaataja Mootraaghaata

  • Vaataghna Taila Abhyaanga
  • Snehana
  • Avagaaha Svedana
  • Upanaaha

Pittaja mootraaghaata

Pittaja mootraaghaata
Sheeta Lepa Seka Avagaaha

Kaphaja Mootraaghaata

Kaphaja Mootraghaata

  • Vamana
  • Svedana
  • Teekshn`a ,Kat`u Bhojana
  • Yavaana
  • Takra

Saanipaatika Mootraaghaata

In this condition the patient should be treated as per the status of Dosha.

Pathya –

  • Dhaanya – Yava, Puraan`a S`haalee
  • S`haaka – Pat`ola, Aardraka, Karakat`ee, Kushmaan`d`a
  • S`himbee –Kulattha
  • Maamsa –Jaangala Pas`hu Maamsa, Kukkut`a Maamsa
  • Dugdha – Dugdha, Takra, Dadhi, Ghrita, Dadhimand`a
  • Drava –Madya, Gaud`eeka, Kaanjika, Suraa, Maardvika, Paryusheeta Jala, Taila
  • Phala –Kushmaan`d`a, Karkat`ee, Kharjoora, Naarikela, Mridvikaa, Draakshaa, Badara, Aamalakee, Daad`ima
  • Kritaanna – Maasha Yoosha/Man`d`a, Leha, Ksheera Vikritee, Tan`d`ulodaka, Man`d`a, Draakshaa Kalka/ Siddha Jala( Anupaana – Paryusheeta Jala)
  • Other –Abhyanga, Basti, Seka, Svedana, Virechana, Kesara, Kachoraa, S`hataavaree, Das`hamoola, Gomootra, Elaa, Tvak

Apathya –

  • Gun`a – Rooksha, Vidaahee, Visht`hambhee
  • Other – Viruddhaanna, Vyaayaama, Maithuna, Mala Mootra Avarodha, Vetraagra, Vamana

Search Anveshaka

Search Dravya, Kalpa, Aahaara, Vihaara, Chikitsaa Karma For

  • Adhikaara – Mootraaghaata.
  • Indicated in Vyaadhi – Mootraaghaata and Mooitrakrichha
  • Karma – Basti S`hodhanaMootrala
  • Effect on Mala – Baddhamootrahara
  • For Shukraja Mootrakrichchhra – Ahaara – Puraan`a Madya Pakshi Maamsa varga
  • Karma – Brimhan`a
  • Karma – Shukras`hodhana

Last updated on February 18th, 2021 at 10:39 am

Ayurveda fraternity is requested to communicate feedbacks/inputs on content related to Ayurveda to the Ministry (webmanager-ayush@gov.in) for necessary amendments.

Font Resize
English