सुश्रुतसंहिता ।
अथ चिकित्सास्थानम् ।
एकविंशतितमोऽध्याय: ।
अथातः शूकदोषचिकित्सितं व्याख्यास्यामः ||१||
यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः ||२||
संलिख्य सर्षपीं सम्यक् कषायैरवचूर्णयेत् |
कषायेष्वेव तैलं च कुर्वीत व्रणरोपणम् ||३||
अष्ठीलिकां जलौकोभिर्ग्राहयेच्च पुनः पुनः |
तथा चानुपशाम्यन्तीं कफग्रन्थिवदुद्धरेत् ||४||
स्वेदयेद्ग्रथितं शश्वन्नाडीस्वेदेन बुद्धिमान् |
सुखोष्णैरुपनाहैश्च सुस्निग्धैरुपनाहयेत् ||५||
कुम्भीकां पाकमापन्नां भिन्द्याच्छुद्धां तु रोपयेत् |
तैलेन त्रिफलालोध्रतिन्दुकाम्रातकेन तु ||६||
ग्राहयित्वा जलौकोभिरलजीं सेचयेत्ततः |
कषायैस्तेषु सिद्धं च तैलं रोपणमिष्यते ||७||
बलातैलेन कोष्णेन मृदितं परिषेचयेत् |
मधुरैः सर्पिषा स्निग्धैः सुखोष्णैरुपनाहयेत् ||८||
सम्मूढपिडकां क्षिप्रं जलौकोभिरुपाचरेत् |
भित्त्वा पर्यागतां चापि लेपयेत् क्षौद्रसर्पिषा ||९||
अवमन्थे गते पाकं भिन्ने तैलं विधीयते |
धवाश्वकर्णपत्तङ्गसल्लकीतिन्दुकीकृतम् ||१०||
क्रियां पुष्करिकायां तु शीतां सर्वां प्रयोजयेत् |
जलौकोभिर्हरेच्चासृक् सर्पिषा चावसेचयेत् ||११||
स्पर्शहान्यां हरेद्रक्तं प्रदिह्यान्मधुरैरपि |
क्षीरेक्षुरससर्पिर्भिः सेचयेच्च सुशीतलैः ||१२||
पिडकामुत्तमाख्यां च बडिशेनोद्धरेद्भिषक् |
उद्धृत्य मधुसंयुक्तैः कषायैरवचूर्णयेत् ||१३||
रसक्रिया विधातव्या लिखिते शतपोनके |
पृथक्पर्ण्यादिसिद्धं च देयं तैलमनन्तरम् ||१४||
क्रियां कुर्याद्भिषक् प्राज्ञस्त्वक्पाकस्य विसर्पवत् |
रक्तविद्रधिवच्चापि क्रिया शोणितजेऽर्बुदे ||१५||
कषायकल्कसर्पींषि तैलं चूर्णं रसक्रियाम् |
शोधनं रोपणं चैव वीक्ष्य वीक्ष्यावचारयेत् ||१६||
हितं च सर्पिषः पानं पथ्यं चापि विरेचनम् |
हितः शोणितमोक्षश्च यच्चापि लघु भोजनम् ||१७||
अर्बुदं मांसपाकं च विद्रधिं तिलकालकम् |
प्रत्याख्याय प्रकुर्वीत भिषक् सम्यक् प्रतिक्रियाम् ||१८||
इति सुश्रुतसंहितायां चिकित्सास्थाने शूकरोगचिकित्सितं नामैकविंशोऽध्यायः ||२१||
Last updated on July 8th, 2021 at 09:28 am